“Viribus Unitis” (wspólnymi siłami) to dewiza, którą dla swojego panowania przyjął cesarz Franciszek Józef I. Tak też nazywał się jeden z największych pancerników austro-węgierskiej marynarki wojennej. Poszedł na dno pod sam koniec wojny w dniu 1 listopada 1918 roku, tuż po proklamacji niepodległości Królestwa Słoweńców Chorwatów i Serbów.
Ostatnim dowódcą floty austro-węgierskiej był wiceadmirał Miklós Horthy, który po upadku monarchii został regentem Królestwa Węgierskiego – państwa bez dostępu do morza.
Przed wybuchem wojny Kęty zamieszkiwało ok. 5900 mieszkańców. Na początku 1915 roku w mieście odpoczywali żołnierze I Brygady Legionów. Podczas kilkutygodniowego pobytu z opieki szpitalnej skorzystało aż 1000 żołnierzy.
Balotaż – to w czasie I wojny światowej formalnie nieobowiązujący już, ale w praktyce stosowany, sposób tajnego głosowania rosyjskich oficerów danego pułku gwardyjskiego w celu przyjęcia w poczet korpusu oficerskiego nowego kolegi. Takiej procedurze został poddany latem 1917 roku sztabrotmistrz Władysław Anders.
Podczas ostatniego w historii przeglądu rosyjskich wojsk gwardyjskich przez cara Mikołaja II w 1915 roku na polach koło wołyńskich Podwołoczysk, brał najprawdopodobniej udział oficer rosyjskiej gwardii Stanisław Ignacy Witkiewicz.
“Rozszumiały się wierzby płaczące” – ukochana pieśń polskich partyzantów z II wojny światowej powstała na melodię prawdziwego carskiego szlagieru okresu Wielkiej Wojny: “Pożegnanie Słowianki”Wasilija Agapkina.
Jednym z najsłynniejszych rosyjskich kapelmistrzów okresu Wielkiej Wojny był Polak Stanisław Grabowski, który kierował orkiestrą gwardyjskiego Pułku Pawłowskiego.
Szacuje się, że podczas Wielkiej Wojny użyto 124 tys. ton gazów bojowych.
Największy cmentarz żołnierzy Brytyjskiej Wspólnoty Narodów to Tyne Cot w Passchendaele, na którym pochowano 11 956 poległych.
Do końca 1914 roku, w pierwszych miesiącach wojny, tylko na terytorium Francji zginęło, odniosło rany lub zaginęło ok. miliona żołnierzy.
Pierwsza bitwa pod Ypres – podobnie jak kilka innych z początkowego okresu wojny – przyniosła procentowo największe straty we wszystkich zaangażowanych w nią armiach. Brytyjskie straty sięgnęły 34%, co plasuje je w bitewnym rankingu nieopodal najkrwawszych starć wojny secesyjnej.
Kindermord bei Ypres czyli rzeź niewiniątek – tak ochrzczono jeden z epizodów pierwszej bitwy pod Ypres pod koniec października 1914 roku, podczas której zginęło ok. 3000 niemieckich studentów-ochotników.
Tylko w sierpniu 1914 roku – pierwszym miesiącu wojny – Francuzi stracili w zabitych i rannych ponad 206 000 żołnierzy z 1 600 000 znajdujących się w polu.
Erzac to wojenny zamiennik, który stał się zmorą cywilów podczas wojny. Erzace zastępowały m.in. podstawowe produkty żywnościowe. W samych Niemczech miano ponoć opatentować 500 zamienników na kawę oraz 800 na kiełbasę.
Największy odsetek zmobilizowanych obywateli na początku wojny zanotowano w Serbii. Liczący 4,5 mln ludzi kraj powołał pod broń latem 1914 r. ponad pół miliona żołnierzy, czyli 12% mieszkańców (dla porównania Polska w 1939 r. zmobilizowała 3-3,5% obywateli).
Szacuje się, że podczas Wielkiej Wojny do niewoli wszystkich walczących państw trafiło łącznie ok. 8,5-9 mln jeńców.
W latach 1914-1916 produkcja amunicji artyleryjskiej wzrosła w Austro-Węgrzech siedmiokotnie (z 300 tys. do 2 mln sztuk miesięcznie) podczas gdy w Rosji aż pięćdziesięciokrotnie (z 660 tys. do 33 mln).
W lutym 1915 roku Francuzi ewakuowali z albańskiego wybrzeża resztki serbskiej armii, która wycofała się przez góry Czarnogóry z terenu własnego kraju. Przewieziono ją na grecką wyspę Korfu. Co ciekawe, nikt nie zapytał o pozwolenie, neutralną ciągle w tej wojnie, Grecję.
Serbska Golgota – tak nazywano odwrót rozbitych serbskich oddziałów i prowadzonych austro-węgierskich jeńców przez góry na zachód w kierunku Albanii w wyniku jesiennej ofensywy państw centralnych. Podczas 2 tygodni zimowego marszu zginąć miało ponad 100 tys. ludzi.
„Ratuj się kto może!” – tak brzmieć miała depesza czarnogórskiego następcy tronu księcia Daniły przejęta przez wywiad austriacki. Jesienią 1915 r. sytuacja armii serbskiej i sprzymierzonej z nią niewielkiej armii czarnogórskiej była faktycznie rozpaczliwa.
Jedną z metod odwszawiania mundurów na froncie wschodnim było wkładanie ich do mrowisk.
Leuven – historia belgijskiego miasta zniszczonego przez niemieckich żołnierzy znana jest na całym świecie. Kto jednak pamięta nie mniej niszczycielskie bombardowanie i rabunek Kalisza i Šabaca dokonanego kolejno przez oddziały niemieckie i austro-węgierskie na froncie wschodnim?
Już podczas Wielkiej Wojny znano instytucję obozów koncentracyjnych. Przykładem może być austriacki obóz w Talerhof koło Grazu, w którym przetrzymywano w latach 1914-1917 kilkanaście tysięcy ludzi, w tym wielu Rusinów oskarżanych o moskalofilstwo.
Wielką tajemnicą pierwszych miesięcy wojny w Prusach Wschodnich był rosyjski generał Paul von Rennenkampf, który nie wsparł swojego kolegi Samsonowa podczas jego druzgocącej klęski pod Tannenbergiem. Jego niemiecko brzmiące nazwisko dało podstawę do licznych spiskowych teorii…
Ukraińskim odpowiednikiem Legionów Polskich były tworzone za zgodą władz austro-węgierskich kurenie i sotnie Ukraińskich Strzelców Siczowych, które od jesieni 1914 r. walczyły w Karpatach Wschodnich.
Radomira Putnika, serbskiego szefa sztabu, wybuch wojny zastał w austriackim sanatorium Bad Gleichenberg. Tylko dzięki osobistej interwencji cesarza Franciszka Józefa, Putnika – przedstawiciela zwaśnionej siły zbrojnej – przepuszczono do swojego kraju.
Walki pod Krzywopłotami zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic: „KRZYWOPŁOTY 14 XI 1914”.
Józef Piłsudski bohaterską obronę pozycji na Jurze w dniach 14–17 listopada 1914 r. nazwał „Krzywopłockimi legionowymi Termopilami”.
W bitwie pod Krzywopłotami brał udział Leopold Lis-Kula, jeden z najmłodszych bohaterów legionowej epopei i wojny polsko-ukraińskiej.
Na cmentarzu wojennym w Jangrocie spoczywa ponad 2500 żołnierzy. Co roku w listopadzie wycieczki ze Słowacji odwiedzają groby swoich rodaków, walczących wówczas w szeregach armii austro-węgierskiej.
Wojciech Kossak był zapalonym kierowcą samochodowym – wspominała o tym jego córka, Magdalena Samozwaniec. Podczas pierwszej wojny światowej służył między innymi jako komendant kolumny samochodowej w 1. Armii generała Dankla walczącej jesienią 1914 roku na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej oraz jako adiutant dowódcy I Korpusu.
Między Ojcowem a Skałą biegnie leśna ścieżka, którą jesienią 1914 roku Austriacy wyłożyli drewnianymi balami. Powstała w ten sposób Drewniana Droga, nazywana zresztą tak do dziś. Zapewniała ona szybki transport artylerii na pozycje.
Na południowym krańcu Jury Krakowsko-Częstochowskiej płynie potok Kluczwoda. W 1914 roku stanowił on naturalną granicę pomiędzy Rosją a Austro-Węgrami.
Pierwszy Marsz Szlakiem Kadrówki do Kielc zorganizo
wany już w 10 rocznicę wymarszu
legionistów z Oleandrów, w sierpniu 1924 roku. Wzię
ło w nim udział ok. 100 osób
Podczas Wielkiej Wojny poległo 27 żołnierzy, którzy
6 sierpnia stworzyli I Kompanię Kadrową.
Kolejnych 7 zginęło podczas wojny polsko-bolszewick
iej.
Józef Piłsudski w okresie poprzedzającym wymarsz I
Kompanii Kadrowej mieszkał w domu
przy ul. Szlak 31 w Krakowie
Podczas walk w okolicach Kielc w dniu 14 sierpnia 1
914 roku z szeregów rosyjskich do
Legionów zbiegł Gustaw „Orlicz” Dreszer, jak się mi
ało okazać jeden z najwierniejszych
żołnierzy Józefa Piłsudskiego
Najpopularniejszym imieniem w Legionach był Jan. We
dług Muzeum Józefa Piłsudskiego w
Sulejówku w szeregach Legionów służyło ponad 3 tysi
ące Janków
„Ligawki” to popularna nazwa członkiń Ligi Kobiet,
które 100 lat temu gromadziły fundusze
na działalność legionów oraz opiekowały się rannymi
żołnierzami, wdowami i sierotami.
Podczas wojny polskich legionistów chętnie nazywano
legunami lub relutonami. To ostatnie
słowo pochodzi od łacińskiego relutum, czyli żołdu
Kasztanka – słynny wierzchowiec Józefa Piłsudskiego
pochodził z miejscowości Czaple Wielkie
(koło Miechowa), przez które przechodził komendant
w dniu 9 sierpnia 1914 roku
Podoficerem 56. wadowickiego pułku piechoty był Karol Wojtyła, ojciec przyszłego papieża Jana Pawła II. Pułk ten podczas wojny walczył m.in. w bitwie pod Gorlicami.
Na terenie Małopolski w latach 1914–1915 walczyli żołnierze kilkunastu austro-węgierskich narodowości: Niemcy, Węgrzy, Polacy, Czesi, Słowacy, Rumuni, Bośniacy, Chorwaci, Słoweńcy, Włosi, Ukraińcy. Przyszło im się zmierzyć z narodami Wschodniej Europy i połowy Azji, które zmobilizowano do armii Imperium Rosyjskiego.
Co najmniej dwóch austriackich generałów nosiło w tracie wojny tytuły pochodzące od nazw polskich miejscowości. Po zwycięstwie pod Kraśnikiem w sierpniu 1914 roku Wiktor Dankl otrzymał tytuł hrabiowski von Kraśnik, a po bitwie pod Łapanowem–Limanową Josef Roth tytułował się von Limanowa-Łapanów.
Galicja – jeden z krajów koronnych Austro-Węgier, cieszący się sporą autonomią – swoją nazwę zawdzięcza grodowi w Haliczu, który był centrum księstwa halicko-włodzimierskiego, o które w średniowieczu rywalizowało Królestwo Polskie, Węgierskie oraz Litwa.
Skrót C. K., który można było jeszcze 100 lat temu oglądać na wielu galicyjskich gmachach, pochodzi od tytułu władcy Austro-Węgier, który był cesarzem Austrii i królem Węgier jednocześnie. W wersji niemieckiej skrót ten zapisywano K. u. k., od słów kaiserlich und königlich.
Na forcie 49 Krzesławice swoją służbę jako kanonier odbywał przyszły premier II Rzeczypospolitej i przywódca ruchu ludowego – Wincenty Witos.
Piosenka “Nie trzeba Moskali, bo się samo zawali. Przybądźcie Francuzy, zobaczcie gruzy” nawiązuje do nieszczęśliwego wydarzenia z 1858 roku, kiedy to po ulewnych deszczach zawalił się drewniano-ziemny VI bastion, będący elementem powstającej właśnie Twierdzy Kraków.
Historia powstania Twierdzy Kraków sięga roku 1846. Bezpośrednią przyczyną decyzji cesarza Franciszka Józefa o wzniesieniu sieci fortów było powstanie krakowskie, które musiano brutalnie stłumić, m.in. na Podgórzu.
W latach 1850–1918 funkcję komendanta Twierdzy Kraków pełniło aż 21 Feldmarschalleutnantów (generałów poruczników), z czego tylko jeden był Polakiem – Leopold Rzykowski pochodził z Myślenic i pełnił tę funkcję w latach 1866–1867.
Kręte ulice otaczające krakowski Fort 38 Skała (Chełmska, Rzepichy, Orla) to wyprostowane, wyremontowane i zabudowane domami dawne kryte serpentyny dojazdowe do fortów 38 Skała i 39 Olszanica.
Określenie Małopolska Zachodnia (lub Galicja Zachodnia) podczas Wielkiej Wojny obejmowało ziemie zarówno dzisiejszego województwa małopolskiego, jak i podkarpackiego. Ówczesna Małopolska Wschodnia to znajdujące się dziś na Ukrainie tereny byłej Galicji Wschodniej, ze stołecznym Lwowem na czele.
Jednym z ochotników do armii rosyjskiej, który wstąpił na służbę cara w 1914 roku, był Stanisław Ignacy Witkiewicz. Witkacy, twórca awangardowych portretów, dramatów i powieści, służył na froncie wschodnim Wielkiej Wojny aż do 1916 roku.
Podczas wojny w Dolomitach człowiek wydatnie wpłynął na geografię regionu. Silnie obsadzone stanowiska przeciwnika na szczytach łatwiej było wysadzić – drążąc we wnętrzu góry tunel wypełniony ładunkami wybuchowymi – niż podczas natarcia. W wyniku eksplozji osuwały się całe wierzchołki gór.
Aby zniszczyć pozycje wroga artylerzyści obu stron walczących na froncie włoskim strzelali z armat ponad ich stanowiska. Dzięki temu wywoływali lawiny, które zasypywały bezbronnych żołnierzy.
Wiele galicyjskich pułków piechoty (np. krakowski 13 oraz tarnowski 57) walczyło do 1918 roku na froncie włoskim. Polscy jeńcy i dezerterzy z tych regimentów zasilali pod koniec wojny Armię Polską we Francji, która walczyła po stronie Ententy.
Przez najwyższy szczyt Dolomitów, wznoszącą się na wysokość 3343 m Marmoladę, biegła do 1915 roku granica pomiędzy Austro-Węgrami a Włochami. Szczyt ten znajdował się również na linii frontu podczas trwających 3 lata walk na tym odcinku frontu.
Po kryzysie przysięgowym, jaki wybuchł w Legionach Polskich w 1917 roku, wielu żołnierzy z rozwiązanych jednostek trafiło do austriackich pułków wałczących na froncie włoskim. Cesarz obawiał się o lojalność polskich żołnierzy.
Polscy piloci w służbie austro-węgierskiego lotnictwa brali udział m.in. w słynnym nalocie bombowym na Mediolan w lutym 1916 roku.
Stanisław Maczek – weteran II wojny światowej, dowódca polskiej 1 Dywizji Pancernej, swoje doświadczenia wojenne zbierał na froncie włoskim walcząc w szeregach elitarnego pułku tyrolskich strzelców cesarskich.
Jednym z weteranów walk na alpejskich szczytach frontu włoskiego był Erwin Rommel, słynny dowódca Afrika Korps z okresu II wojny światowej. Jego nieufność wobec włoskiego sojusznika zapewne wynikała z własnych doświadczeń podczas walk pod Caporetto.
Walkom na froncie włoskim poświęcona jest jedna z najsłynniejszych powieści noblisty Ernesta Hemingway’a. Pożegnanie z bronią to romans rozgrywający się na tle katastrofy włoskiej armii w 1917 roku pod Caporetto.
Jedną z najpopularniejszych polskich książek dwudziestolecia międzywojennego była Sól ziemi Józefa Wittlina. Ta barwna i liryczna opowieść poświęcona została życiu skromnego Hucuła – Piotra Niewiadomskiego – który w 1914 r. trafił do szeregów armii Najjaśniejszego Pana. Obecnie jednak wewnętrzne rozterki tego bohatera są mniej znane niż prześmiewcze dialogi postaci C.K. Dezerterów czy Przygód dobrego wojaka Szwejka.
Żołnierze jakiej narodowości, jesienią 1914 roku podczas prób zatrzymania rosyjskiego walca parowego, byli przerzucani z miejsca na miejsce , by stawić zdecydowany opór? Byli to Tyrolczycy z elitarnego austrowęgierskiego XIV korpusu Josefa Rotha, którzy następnie wiosną 1915 roku toczyli krwawe boje w Beskidzie Niskim.
Podczas gdy tysiące ewakuowanych mieszkańców Krakowa troszczyło się o los swoich najbliższych na frontach Wielkiej Wojny, młoda Magdalena Samozwaniec, córka Wojciecha Kossaka, jesienią 1914 roku narzekała na warunki życia w Ołomuńcu, do którego trafiła z siostrą i matką. Brakowało jej życia towarzyskiego i obecności wytwornych oficerów. Swoje żale przelała na papier w pamiętniku Maria i Magdalena.
Nawet Portugalczycy wysłali swoich żołnierzy na front zachodni? W 1916 roku temu zdawałoby się neutralnemu państwu Niemcy wypowiedziały wojnę. Portugalia straciła w niej ponad 8 tys. zabitych, prawie 14 tys. zostało rannych.
Cher Ami to najsłynniejszy gołąb I wojny światowej. Pod koniec wojny, w październiku 1918 r., przeniósł on meldunek od odciętych od głównych sił żołnierzy jednego z amerykańskich batalionów z 77. dywizji piechoty. Dzięki poświęceniu zwierzęcia – odniósł podczas tej misji poważną ranę – batalion udało się wyprowadzić z pułapki. Historia tego oddziału została spopularyzowana przez film Russella Mulcahy’a Zaginiony batalion z 2001 r. Gołąb za swój wyczyn otrzymał francuskie odznaczenie Croix de Guerre.
Jedynym niemieckim generałem, który po zakończeniu wojny poprowadził defiladę przez Bramę Brandenburską był Paul von Lettow-Vorbeck? Dowódca ten w latach 1914–1918 prowadził kampanię w niemieckiej Afryce Wschodniej. Dysponując znacznie mniejszą liczebnie armią niż jego brytyjscy przeciwnicy przez długie lata nie dał się pobić i zniszczyć. Z powodzeniem formował oddziały złożone z miejscowej ludności, tzw. askarysów.
Jedną z pierwszych legend Wielkiej Wojny zawdzięczamy Brytyjskiemu Korpusowi Ekspedycyjnemu? W sierpniu 1914 roku, zagrożony rozbiciem, został zmuszony do wycofania się z pozycji w okolicach belgijskiego miasteczka Mons. Odwrót przerodziłby się w klęskę, gdyby nie bohaterska postawa jednej z baterii królewskiej artylerii konnej, osłaniającej odwrót pozostałych żołnierzy. Wyobraźnia zrobiła swoje i już następnego dnia mówiono o aniołach, którzy mieli powstrzymać prących naprzód Niemców. Inni twierdzili, że to powstali z grobów łucznicy z pobliskiego pola bitwy pod Azincourt z 1415 roku.
Podczas walk 2. i 3. Pułku Piechoty Legionów w Karpatach do polskich jednostek zgłaszali się do służby na ochotnika miejscowi górale? Byli to Huculi, których przed wojną niesłusznie posądzano o moskalofilizm. Przez kilka tygodni funkcjonowała nawet kompania huculska licząca ponad 100 żołnierzy. W rezultacie proukraińskiej polityki wojskowych władz austriackich, żołnierzom dano wybór włączenia bezpośrednio do legionów lub dalszej służby w odrębnej kompanii, ale u boku rusińskich Strzelców Siczowych. Błędnie poinformowani, Huculi w większości wybrali służbę u Ukraińców.
Najsłynniejsze polskie wspomnienia przebiegu bitwy pod Gorlicami sporządził Franciszek Latinik, który walczył podczas przełamania frontu na czele polsko-czeskiego 100. pułku piechoty z Cieszyna. Jego praca Żołnierz Polski pod Gorlicami obfituje w historie walk polskich żołnierzy w mundurach hechtgrau w pierwszych dniach maja 1915 roku.
Kluczowym czynnikiem powodzenia w bitwie gorlickiej miało być zaskoczenie. Dowódcy starali się ukryć przed Rosjanami fakt, że pod Gorlicami pojawiło się ponad 100 tys. żołnierzy niemieckich, przerzuconych po części z frontu zachodniego. W tym celu żołnierzom niemieckim, którzy mieli za zadanie rozpoznać pozycje wroga, przydzielano mundury austro-węgierskie, a oficerom czapki swoich sojuszników.
Przygotowanie ofensywy pod Gorlicami było olbrzymim wyzwaniem dla służb logistycznych. Oprócz przygotowania ok. 700 dział należało zgromadzić także znaczne zapasy amunicji. Niemieccy artylerzyści dysponowali ok. 500–600 pocisków do każdej ze swoich armat.
Jakiego pochodzenia był dowódca rosyjskiej 3. armii stojącej naprzeciw sił austro-węgierskich i niemieckich pod Gorlicami? Radko Dimitriew, zatrzymany zimą 1914 roku pod Krakowem i pobity w maju 1915 roku pod Gorlicami, był z pochodzenia Bułgarem, który podczas wojen bałkańskich okrył się chwałą we własnym kraju.
Wzgórze Pustki, które było kluczowym elementem obrony armii rosyjskiej, zostało jeszcze podczas wojny zagospodarowane na największy powierzchniowo cmentarz wojenny w całej Galicji Zachodniej? Obecnie na szczycie wzgórza wznosi się odrestaurowana, majestatyczna, drewniana gontyna, górująca nad cmentarzem nr 123 o powierzchni niemal 3 km2.
Pod Gorlicami walczyła pewna austro-węgierska dywizja piechoty, której znaczną część żołnierzy stanowili Polacy? W składzie 12. „krakowskiej” dywizji piechoty znajdowały się pułki piechoty z Wadowic, Tarnowa, Nowego Sącza oraz Cieszyna. Żołnierze ci okryli się chwałą, zdobywając 2 maja wzgórze Pustki.
Jeden z polskich bohaterów bitwy warszawskiej z 1920 roku szlifował swoje umiejętności podczas bitwy gorlickiej? Tadeusz Jordan Rozwadowski dowodził wówczas brygadą artylerii wchodzącą w skład 12. „krakowskiej” dywizji piechoty.
Podczas gdy tysiące ewakuowanych mieszkańców Krakowa troszczyło się o los swoich najbliższych na frontach Wielkiej Wojny, młoda Magdalena Samozwaniec, córka Wojciecha Kossaka, jesienią 1914 roku narzekała na warunki życia w Ołomuńcu, do którego trafiła z siostrą i matką. Brakowało jej życia towarzyskiego i obecności wytwornych oficerów. Swoje żale przelała na papier w pamiętniku Maria i Magdalena.
Święta wielkanocne roku 1916 były szczególnie przykre dla mieszkańców Imperium Brytyjskiego. Przygotowująca się do wielkiej ofensywy nad Sommą armia brytyjska musiała w okresie świąt stłumić rebelię irlandzkich powstańców, która wybuchła w Dublinie. Rebelia ta została nazwana Powstaniem Wielkanocnym.
Magistrat berliński tuż przed świętami wielkanocnymi w 1915 roku zakazał miejscowym piekarzom wypiekania babek i ciast wykorzystujących drożdże. Również mieszkańcy – w obliczu poważnych braków aprowizacyjnych na froncie – musieli aż do 12 kwietnia powstrzymać się od własnych świątecznych wypieków.
W Wielki Piątek 1918 roku mieszkańcy Paryża jak co roku udali się na nabożeństwo do kościoła St. Gervais, położonego naprzeciwko paryskiego ratusza. Niestety w tym czasie znajdujący się ponad 100 km od Paryża żołnierze niemieccy rozpoczęli ostrzał miasta z wykorzystaniem liczącego ponad 28 m długości działa, zwanego Działem Paryskim. Pocisk trafił w kościół powodując zawalenie się jego stropu. W wyniku katastrofy zginęło 88 osób.
Podczas Bitwy Wielkanocnej, która toczyła się na początku kwietnia 1915 roku w Karpatach, jeden z austriackich pułków piechoty – złożony w większości z Prażan – przeszedł na stronę Rosyjską. Część historyków uważa jednak, że 28 pułk piechoty nie zdezerterował, a skapitulował w obliczu przeważającego wroga. Działo się to w Wielką Sobotę w oddalonej o kilka kilometrów od obecnej polskiej granicy Hucie Stebnickiej.
Pierwsze święta wielkanocne Wielkiej Wojny upłynęły na froncie wschodnim pod znakiem morderczej batalii, która rozgorzała w Wielki Czwartek, 1 kwietnia 1915 r. w Karpatach. Trwająca kilka dni bitwa, nazwana później Bitwą Wielkanocną, pochłonęła dziesiątki tysięcy ofiar po stronie austrowęgierskiej i rosyjskiej.
Żołnierzy armii francuskiej podczas I wojny światowej nazywano Poilu. Słowo to oznacza człowieka owłosionego, Francuzi nie przywiązywali bowiem szczególnej wagi do wyglądu, co przejawiało się m.in. niechlujnym zarostem. Nieogolony, brodaty żołnierz szybko stał się symbolem walecznej armii francuskiej.
Mimo że podczas I wojny światowej inżynierowie i konstruktorzy wszystkich zaangażowanych w walkę państw dbali o to, by żołnierze posługiwali się najnowocześniejszym sprzętem (karabinami i pistoletami maszynowymi, granatami nasadkowymi, czołgami, bombowcami i niszczycielską artylerią), do łask powróciło uzbrojenie rodem ze średniowiecza. Żołnierze konstruowali ze stalowych odpadków i wykorzystywali podczas walk w okopach maczugi oraz kastety. Pod koniec wojny piersi wybranych chroniły półpancerze przypominające późnośredniowieczne zbroje. Warto dodać, że francuscy czołgiści na głowę zakładali kolczugi!
Najbardziej niesfornych jeńców, przejawiających permanentną chęć ucieczki Niemcy umieszczali w trudno dostępnym zamku Ingolstadt w Bawarii? Podczas przymusowego pobytu w tym zamku Charles de Gaulle, późniejszy przywódca Wolnych Francuzów, spotkał się z późniejszym marszałkiem Związku Radzieckiego Michaiłem Tuchaczewskim.
Gdzie austrowęgierski szef sztabu Conrad von Hotzendorf podejmował swoje najważniejsze decyzje? Początkowo, latem 1914 roku kwatera główna znajdowała się w Przemyślu, potem, na skutek rosyjskiej ofensywy, przeniesiono ją do Nowego Sącza, a w końcu do Cieszyna. Stamtąd szef sztabu miał blisko do Pszczyny, gdzie mieściła się kwatera wojenna cesarza Wilhelma II.
Jeden z galicyjskich pułków piechoty – 57. z Tarnowa – przyczynił się do ostatecznej klęski armii austrowęgierskiej w październiku 1918 roku. Podczas ofensywy włoskiej pod Vittorio Veneto pułk odmówił wykonania rozkazów i niemal przepuścił przez swoje pozycje nacierających Włochów. W następnych dniach pułk wyruszył w drogę do odradzającej się Polski.
W historii wojny minowej, czyli walk pod ziemią na froncie zachodnim, wielki udział mieli tzw. kopacze gliny. Byli to niewykwalifikowani górnicy, których armia brytyjska rekrutowała do pracy w tunelach pod ziemią niczyją. Do kopania ścieżek wykorzystywali oni jedynie świder obsługiwany własnymi nogami oraz deskę, o którą, kładąc ją w poprzek tunelu, zapierali się plecami.
W 1914 roku żołnierze największych armii – niemieckiej, francuskiej, brytyjskiej czy rosyjskiej – poszli na wojnę w bardzo lichych nakryciach głowy? Olbrzymie straty i specyfika wojny okopowej wymogła na konstruktorach nowe formy zabezpieczenia walczących przed śmiercionośnymi odłamkami pocisków i granatów. Tak stworzone hełmy przypominały jednak swoich średniowiecznych przodków. Brytyjski hełm Brodiego to lekko zmodyfikowany kapalin rozpowszechniony przez Husytów zaś niemiecki stahlhelm przypomina XV-wieczną saladę.
Dlaczego austriaccy żołnierze w grudniu 1914 roku kpili ze swojego zdobycia Belgradu, mówiąc, że miasto wzięto tylko na kwadransik? 2 grudnia, w dniu jubileuszu panowania Franciszka Józefa I, miasto zajęła 5. Armia dowodzona przez gen. Liboriusa Francka. Jednak już dwa tygodnie później miasto ponownie zajęły wojska serbskie.
Jeden z galicyjskich pułków piechoty – 57. z Tarnowa – przyczynił się do ostatecznej klęski armii austrowęgierskiej w październiku 1918 roku. Podczas ofensywy włoskiej pod Vittorio Veneto pułk odmówił wykonania rozkazów i niemal przepuścił przez swoje pozycje nacierających Włochów. W następnych dniach pułk wyruszył w drogę do odradzającej się Polski.
Jeden z najsłynniejszych filozofów XX wieku, autor Tractatus logico-philosophicus – Ludwig Wittgenstein – okres wielkiej wojny spędził w mundurze austrowęgierskim. W pierwszych latach wojny służył jako kanonier na Goplanie – jednym z okrętów flotylli wiślanej. Podczas nużącej służby na cumującym w Krakowie statku prowadził dziennik, w którym z bezwzględną szczerością opisywał m.in. kondycję umysłową i moralną swoich towarzyszy broni.
Jeden portugalski żołnierz – Anibal Milhais – wykorzystując ręczny karabin maszynowy Lewis zdołał powstrzymać na dłuższy czas dwa niemieckie pułki piechoty? W kwietniu 1918 roku po bitwie pod Lys osłaniał odwrót swoich kolegów, dając im czas na bezpieczne odskoczenie od przeciwnika. Milhais położył trupem kilkuset Niemców, zyskując sobie przydomek „żołnierz milion”.
Jedna z najsłynniejszych powieści wojennych traktujących o dramacie żołnierza w okopach powstała jeszcze podczas wojny? “Ogień: historia oddziału w okopach” to książka Henri’ego Barbusse’a. Autor bazował na własnych traumatycznych przeżyciach; wydał ją już w 1916 roku.
Ile dni trwało najdłuższe oblężenie twierdzy podczas I wojny światowej? Aż 137 dni – od 5 listopada 1914 do 23 marca 1915 r. – broniła się węgierska załoga Twierdzy Przemyśl dowodzona przez generała Kusmanka. Na cześć bohaterskich obrońców w Budapeszcie wzniesiono Pomnik Obrońców Twierdzy Przemyśl.
17 listopada 1914 roku był niezwykle tragiczny dla armii austrowęgierskiej? Tego dnia dwa pułki piechoty straciły swoich dowódców w randze pułkownika. Pod Gołaczewami niedaleko Wolbromia zginął Josef Krasser – dowódca 13. pułku piechoty, czyli słynnych „Krakowskich Dzieci”, a niedaleko Biórkowa koło Proszowic poległ Thomas Benes, dowódca 14. pułku piechoty z Linzu. To był czarny dzień c.k. armii.
Wbrew obiegowej opinii wojna chemiczna wcale nie rozpoczęła się na froncie zachodnim. Jeszcze przed atakiem gazowym pod Ypres, Niemcy użyli tej broni pod Bolimowem. 31 stycznia 1915 roku pozycje rosyjskie zostały ostrzelane pociskami artyleryjskimi zawierającymi bromek ksylilu – środka działającego podobnie do gazu łzawiącego.
Że 24 grudnia 1914 roku około 100 tys. żołnierzy brało udział w świątecznym zawieszeniu broni? Wydarzenia te nazywane są powszechnie rozejmem bożonarodzeniowym. W kolejnych latach wojny do podobnych wydarzeń dochodziło jedynie sporadycznie. W 2005 roku Christian Cardin nakręcił film pt. Joyeux Noel („Boże Narodzenie”) opowiadający wydarzenia pamiętnego Bożego Narodzenia z 1914 roku.
Że podczas rozejmu bożonarodzeniowego żołnierze nie tylko dzielili się prezentami, śpiewali wspólnie kolędy, ale i rozgrywali mecze piłkarskie? Rozgrywano je na pasie ziemi niczyjej, pomiędzy okopami. Jeden z meczy został rozegrany w pobliżu Armentieres i podobno zakończył się zwycięstwem Niemców nad Brytyjczykami 3:2. Grę przerwano po tym, jak piłka przedziurawiła się na drucie kolczastym wystającym z jednego z okopów.
Że niektóre akcje wysyłania specjalnych podarunków dla żołnierzy przebywających na froncie organizowali sami monarchowie? W Wielkiej Brytanii rodzina królewska wysyłała każdemu żołnierzowi kartę z życzeniami. Dodatkowo księżna Mary (ich córka) powołała specjalny fundusz, w ramach którego za zebrane pieniądze przygotowano podarunek w formie niewielkiego mosiężnego pudełka. W środku znajdowało się zdjęcie księżnej, fajka, tytoń, papierosy, krzesiwo, słodycze.
Że Adolf Hitler, który podczas I wojny światowej walczył w Bawarskim Rezerwowym Pułku Piechoty, był bardzo przeciwny bożonarodzeniowemu zawieszeniu broni, w którym wzięli udział jego współtowarzysze? Tak komentował to wydarzenie: „Takie rzeczy nie powinny zdarzać się w czasie wojny. Czy Niemcy nie mają już żadnego honoru?”.
Używana podczas I wojny światowej także do celów wojskowych sieć kolejowa monarchii Habsburgów była jedną z największych i najgęstszych w Europie, istniała nawet w najodleglejszych prowincjach imperium? W 1914 roku czas przejazdu pociągu pospiesznego pomiędzy Wiedniem i Krakowem, oddalonymi od siebie o 413 kilometrów, wynosił 11 godzin i 10 minut (co daje średnią prędkość 37 km/godz.). Dystans Kraków–Lwów (342 km) pokonywano najszybciej, bo w 5 i pół godziny (średnia prędkość: 62,2 km/godz.).
Podczas gdy Stanisław Witkiewicz, twórca stylu zakopiańskiego, popierał Piłsudskiego (z którym był zresztą spokrewniony), jego syn Stanisław Ignacy Witkiewicz uważał, że Polacy powinni poprzeć Rosję i dążąc do niepodległości, walczyć po słowiańskiej, a nie germańskiej stronie? Witkacy w czasie I wojny światowej zaciągnął się do armii carskiej i jako podporucznik elitarnej Lejb-Gwardii Pułku Pawłowskiego 17 lipca 1916 roku brał udział w walkach nad rzeką Stochód na Ukrainie, gdzie został ranny w bitwie pod wsią Witoneż w starciu z wojskami niemieckimi i austro-węgierskimi, wśród których znajdowały się oddziały Legionów Polskich.
Bitwa pod Krzywopłotami, która w listopadzie 1914 roku zatrzymała ofensywę Rosjan w kierunku Krakowa, tworzyła legendę legionowego czynu zbrojnego? Marszałek Józef Piłsudski nazwał ją „krzywopłockimi legionowymi Termopilami”.
Podczas I wojny światowej po raz pierwszy użyto na skalę masową broni chemicznej? Została użyta w postaci iperytu przez Niemców 22 kwietnia 1915 pod Ypres w Belgii.
Straty związane z walkami w latach 1914–1921 objęły aż 80 procent II Rzeczpospolitej? W latach 1914–1915 przez Polskę centralną i południową przechodził kilka razy front, a niektóre miejscowości znów spaliła w 1920 r. Armia Czerwona.
Pod koniec wojny liczba zatrudnionych kobiet zwiększyła się ponad trzykrotnie? Przed I wojną światowa zawodowo pracowało mniej niż 10 procent kobiet.
Zaraz po I wojnie światowej we wszystkich nowych państwach – w tym w Polsce – przyznano kobietom pełne prawa obywatelskie? W innych krajach europejskich nie nastąpiło to w tym samym czasie. We Francji prawo do głosowania kobiety otrzymały dopiero w 1944 roku.
Co to „Małe Curie” („Les Petites Curie”)? Tak nazywano ambulanse z aparatami rentgenowskimi umożliwiającymi znalezienie pocisków w ciele, diagnozę złamań. Czasem za kierownicą takich ambulansów siadała sama noblistka Maria Curie Skłodowska
Siódemka Beliny, która dała początek ułanom Władysława Beliny-Prażmowskiego, (beliniakom) na swój pierwszy patrol pojechała dwoma bryczkami. 3 sierpnia 1914 roku wyruszyli na zwiad z rozkazu komendanta z zadaniem przekroczenia granicy zaboru rosyjskiego, utworzenia patrolu konnego i dokonania rozpoznania w kierunku na Miechów, przed wkroczeniem na te tereny oddziałów Strzelców. W Skrzeszowicach otrzymali konie i 4 sierpnia powrócili ze zwiadu cali i zdrowi jako ułani.
Władysław Belina-Prażmowski, dowódca słynnej siódemki Beliny był prezydentem Krakowa. Pełnił tę funkcję po wystąpieniu z wojska, w latach 1931–1933. Zmarł w 1938 roku w Wenecji na atak serca. Uroczystości pogrzebowe w Krakowie były wielką manifestacją patriotyczną, porównywalną do tych po śmierci Marszałka Józefa Piłsudskiego.
Skąd w szeregach I Kompanii Kadrowej tyle Skrzetuskich, Rochów, Kmiciców? Żołnierze I Kompanii Kadrowej należeli do pokolenia wychowanego w tradycjach patriotycznych. Wówczas oznaczało to, między innymi, przywiązanie do wzorców bohaterów Sienkiewiczowskiej Trylogii.
Skąd pochodzi nazwa Oleandry? Pierwsza z hipotez wskazuje na pochodzenie nazwy od słowa „olędry”, jakim powszechnie nazywano zarośla nadrzeczne występujące tu ze względu na bliskość Rudawy. Inne wytłumaczenie wskazuje na krzewy śródziemnomorskich oleandrów, które posadzono z okazji wystawy Wystawę Architektury i Wnętrz w okolicy dzisiejszych Oleandrów w 1912 roku.
Gdy Kompania opuściła teatr ogrodowy na krakowskich Oleandrach, magistrat ulokował tam stado miejskich krów. Decyzja ta była w pełni uzasadniona – miastu groziło oblężenie, a mleko było niezbędne. Zmieniony w oborę teatr przetrwał do 15 marca 1915 roku, kiedy to doszczętnie spłonął.
Średnia wieku dowództwa I Kompanii Kadrowej wynosiła 27 lat, a patrolu „Beliny” 23 lata. Cały oddział składał się z bardzo młodych żołnierzy – w większości 19–14 letnich. Najstarszy w oddziale był Ignacy Boerner, który w chwili wymarszu miał niespełna 39 lat.
Najmłodszy żołnierz I Kompanii Kadrowej miał zaledwie 14 lat. Był nim Jerzy Morris-Malcolm urodzony 1900 roku. Swój młody wiek oczywiście starannie ukrywał.
W 1912 roku nieznany z nazwiska lekarz wojskowy odrzucił prośbę Gawriło Principa o wcielenie do armii serbskiej? Zamiast tego Princip trafił do grupy młodych rewolucjonistów – Młodej Bośni.
Skąd się wzięła nazwa szczypiorniści? W Szczypiornie (obecnej dzielnicy Kalisza) w okresie I wojny światowej znajdował się obóz dla internowanych po kryzysie przysięgowym żołnierzy Legionów Polskich. Polscy jeńcy grali tam szmacianą piłką w grę, która obecnie znana jest jako piłka ręczna. Stąd potocznie nazywa się ją szczypiorniakiem, a graczy szczypiornistami.
Zaraz po udanym zamachu na Franciszka Ferdynanda i jego żonę, Gawriło Princip próbował popełnić samobójstwo przez połknięcie cyjanku? Źle przechowywana trucizna zwietrzała i nie zadziałała właściwie, wywołała jedynie torsje.
Arcyksiążę Franciszek Ferdynand, którego śmierć została przyjęta jako bezpośrednia przyczyna wybuchu I wojny światowej, był jej wielkim przeciwnikiem? Gdy kula przebiła jego gardło, zdołał jeszcze kilka razy powtórzyć: „To nic”.
Lotnisko w Rakowicach w Krakowie było jednym z pierwszych europejskich lotnisk obsługujących pocztę lotniczą? Założone w 1912 roku dla potrzeb austro-węgierskiego lotnictwa jest jednym z najstarszych stałych lotnisk w Europie. 31 października 1918 roku po przejściu bazy lotniczej pod komendę polskich władz wojskowych stało się pierwszym lotniskiem niepodległej Polski.
Niewiele brakowało, aby zabytkowy, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO kościół pw. św. św. Filipa i Jakuba Apostołów z Sękowej przestał istnieć? W czasie Wielkiej Wojny żołnierze austriaccy urządzili w nim stajnie, a drewniany materiał ze ścian, wieży i dachu wykorzystali do budowy i wzmocnienia okopów. W 1994 roku wzorowo przeprowadzona konserwacja zabytku została uhonorowana prestiżową nagrodą przez organizację Europa Nostra.
Tadeusz Boy-Żeleński w czasie I wojny światowej służył w armii austriackiej jako lekarz kolejowy? Znany pisarz, krytyk literacki i teatralny, satyryk i publicysta ukończył medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po wojnie, w 1919 roku zakończył pracę lekarza i został recenzentem teatralnym krakowskiego „Czasu”.
Kraków jako pierwsze polskie miasto wyzwolił się spod obcego panowania? 31 października 1918 roku grupa polskich żołnierzy pod dowództwem por. Antoniego Stawarza rozbroiła garnizon austriacki stacjonujący w Wieży Ratuszowej na Rynku Głównym Krakowa. Dzień później płk. Bolesław Roja został mianowany regionalnym komendantem Wojsk Polskich.
Zakaz barwienia i sprzedaży jaj wielkanocnych wprowadzony 3 kwietnia 1915 roku obowiązywał do 2008 roku? Rozporządzenie wydane przez Magistrat Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa, podyktowane bardzo trudną sytuacją żywieniową w czasie I wojny światowej, zostało uchylone dopiero przez Prezydenta Krakowa Jacka Majchrowskiego.
Skąd się wzięła biało-czerwona szachownica, która jest znakiem Sił Powietrznych RP? Po raz pierwszy umieścił ją na swoim samolocie jako godło osobiste porucznik Stefan Stec. Tamta szachownica miała same cztery pola, bez obwódek. 15 listopada 1918 roku samolotem z takim oznakowaniem porucznik Stec przyleciał z meldunkiem ze Lwowa do Warszawy.
