Postać dobrotliwego i sędziwego cesarza Franciszka Józefa I jest w naszym kraju powszechnie znana,a nawet lubiana. Po polsku można przeczytać kilka prac, które zostały poświęcone życiu przedostatniego cesarza austro-węgierskiego, jego rodzinnych dramatach i politycznych dylematach. Tymczasem o jego następcy, który podobnie jak poprzednik nie miał łatwego życia, wiemy zdecydowanie mniej. Na pewno wpływ na ten stan rzeczy ma fakt, że Karol I panował tylko dwa lata, i to podczas dogorywającej Wielkiej Wojny. W przeciwieństwie do wuja, nie miał okazji wsławić się rozczulającymi anegdotami czy zyskać sympatię polskich polityków i włościan. A jego biografia, która ukazała się w tym roku nakładem Wydawnictwa eSPe w serii „Przyjaciele Boga” jest bardzo interesująca.
Tytuł serii jest nieprzypadkowy, gdyż Karol I został ogłoszony błogosławionym i to przez papieża Jana Pawła II, który ponoć zawdzięcza swoje imię cesarzowi, w armii którego służył ojciec Karola Wojtyły. Autorka, dr Elżbieta Zarych, przed przystąpieniem do omówienia losów Karola, przytacza krótką historię rodu Habsburgów oraz opisuje klimat panujący na dworze Franciszka Józefa I, młody Karol wychowywał się wszak, długo bez szans na cesarską koronę, w atmosferze surowej etykiety wiedeńskiego dworu. Co ważne, autorka skupia się nie tylko na czynach Karola, ale i przedstawia jego duchową naturę. Jego chrześcijańskie postępowanie ukazuje zawsze na tle standardów epoki czy praktyk otoczenia. Książka nie jest jednak pracą hagiograficzną, co więcej, autorka wielokrotnie przytacza fragmenty innych publikacji, które nie grzeszą obiektywnością. Elżbieta Zarych stara się przedstawić Karola jako człowieka, który bynajmniej za życia świętym nie był, lecz – jak stwierdził podczas zaręczyn –dopiero razem z małżonką mieli pomagać sobie nawzajem w drodze do nieba. Dewiza ta towarzyszyła chrześcijańskiemu cesarzowi do końca życia, które zakończył na wygnaniu na portugalskiej Maderze.
Nie uprzedzając jednak faktów, autorka poświęciła stosunkowo niewiele miejsca wojennemu okresowi życia następcy tronu, a później cesarza. Omówiła za to dokładnie stosunki pomiędzy małżonkami w tym trudnym okresie, oraz rolę, jaką na męża, a poniekąd i na państwo, miała cesarzowa Zyta. Polskiemu czytelnikowi przyzwyczajonemu do narracji z perspektywy zwycięskiej Ententy mogą wydać się ciekawe wszystkie próby Karola I zmierzające do zawarcia separatystycznego pokoju,jakie czynił od 1916 roku. To między innymi te działania na gruncie dyplomacji miały się przyczynić do późniejszej beatyfikacji. Zadecydowały zapewne ostatnie miesiące życia, gdy w nędzy cesarz umierał w maleńkiej górskiej willi na atlantyckiej wyspie. Żarliwe modły i chęć wytrwania w chrześcijańskiej wierze (a także niezgoda na abdykację, która miałaby być obrazą samego Boga) towarzyszyły całej rodzinie w 1922 roku. Choć historia przymusowej emigracji Karola jest mniej spektakularna niż cesarza Napoleona I, również i w tej opowieści nie zabrakło podobnych prób odzyskania władzy na Węgrzech. Biografia opisuje również losy „ostatniej wdowy”, cesarzowej Zyty, która przeżyła bez męża aż 67 lat. W biografii Wydawnictwa eSPe nie zabrakło tez rozdziału poświęconego staraniom zmierzającym do wyniesienia na ołtarze „cesarza końca monarchii”.
Biografia Karol I Habsburg to godna polecenia publikacja, w której odkryjemy mniej znane oblicze ostatnich rządzących Habsburgów. Książka jest napisana żywym i bardzo przystępnym językiem (autorka zajmuje się również literaturą XIX i XX wieku oraz sama tworzy beletrystykę). Wydanie zostało wzbogacone zdjęciami, a także drzewem genealogicznym na wewnętrznej stronie okładki.
Elżbieta Zarych
Karol I Habsburg. Chrześcijański cesarz końca monarchii
Wydawnictwo eSPe
Kraków, 2015
Dziękujemy Wydawnictwu eSPe za przekazanie egzemplarzy książki Karol I Habsburg. Chrześcijański cesarz końca monarchii. Wkrótce na profilu Małopolskiego Instytutu Kultury na portalu Facebook zostanie zorganizowany konkurs, w którym będzie można wygrać opisaną publikację.